برنامه ریزی و مدیریت ملی در ایران

بانک انگلیسی خاورمیانه (British Bank Of The Middle East) با اجازه شاه قاجار به Baron de Reuter (Paul Julius Reuter) در سال 1889 با عنوان بانک شاهنشاهی (شاهی) ایران تاسیس و تا سال 1952 (که از ایران خارج شد) فعالیت کرد. این بانک تا هنگام تاسیس بانک ملی در سال 1927 نقش بانک مرکزی را ایفا، و علاوه بر انجام وظایف بانکی همچون وام دادن به دولت ایران، وظیفه دفاع از منافع انگلستان در ایران به ویژه در مقابل روسیه را بر عهده داشت.

جلد اول کتاب اختصاص به شرح وقایع تا سال 1952 (زمان خروج آن از ایران) دارد. موفقیت بانک BBME به عنوان مامور بریتانیا بستگی در پیوند آن با دولت ایران و محیط سیاسی ایران داشت. از این رو قرض دادن به دولت ایران امری ضروری و در عین حال سودآورترین فعالیت این بانک محسوب می شد. افزایش سودآوری فعالیت بانکی در ایران در حین جنگ جهانی اول (1914 - 1918 میلادی) و سقوط دولت ایران باعث اشتیاق سایر موسسات مالی همچون Ottoman Bank فرانسه شد. پس از جنگ جهانی اول و سرخوردگی بزرگ مردم ایران، رشد ناسیونالیسم و انگلیسی ستیزی ایرانیان این بانک جایگاه خود به عنوان بانک مرکزی ایران را از دست داد. مطالعه جلد اول این کتاب می تواند اطلاعات مهمی جهت فهم تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران در نیمه قرن 20 در اختیار خواننده قرار دهد.

جلد دوم این کتاب اختصاص دوران پس از جنگ جهانی دوم و فرصت های پدید آمده ناشی از نفت در کشورهای صادرکننده در خلیج فارس به ویژه کشورهای عربی دارد. در این جلد نویسنده بیشتر به جنبه های فنی بانکداری و چالش های مدیریتی آن پرداخته است. از جمله چالش های مهم مطرح شده تضاد بین توسعه فعالیت های بانک و رشد ملی گرایی در کشورهای سوریه، عراق و لیبی است.

- The History Of The British Bank Of The Middle East I. Banking and Empire in Iran by Geoffrey Jones, 1986

- The History Of The British Bank Of The Middle East II. Banking and Oil by Geoffrey Jones, 1987

کتاب ماموریتی برای صلح (Mission for Peace: Point 4 in Iran) نوشته ویلیام وارن (William E. Warne) است. ویلیام وارن در سال 1951 به عنوان رئیس برنامه توسعه آمریکا در ایران (اصل 4 ترومن) منصوب و به ایران آمد.

این برنامه تا سال 1955 ادامه داشت و هدف آن ارائه مشاوره و کمک جهت توسعه اقتصادی ایران بود. در این کتاب وارن به شرح تاثیرات و تعاملات خود با افراد مختلف از جمله شاه، محمد مصدق، فضل الله زاهدی، اردشیر زاهدی، جمشید آموزگار و دیگران پرداخته است. این کتاب در سال 1956 در 320 صفحه به زبان انگلیسی منتشر گردیده و پس از آن در سال 1999 توسط فرزندان ویلیام وارن تجدید چاپ شده است.

دانلود کتاب:

لینک اول

لینک دوم

مصاحبه ای در قالب پروژه تاریخ شفاهی، توسط موزه و کتابخانه پرزیدنت ترومن با وی در سال 1988 انجام شده است که در این لینک در دسترس قرار دارد.

اصل 4 اشاره به نکته چهارم مطرح شده در سخنرانی 20 ژانویه 1949 هری ترومن (Harry S. Truman)، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا درباره کمک فنی به کشورهای در حال توسعه و جلوگیری از نفوذ شوروی دارد. گفته می شود سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت  و برنامه ریزی) برای اجرای طرح های این برنامه در سال 1327 تاسیس شده است.

این کتاب با عنوان «ماموریتی برای صلح (اصل 4 در ایران)» توسط محمدامین نادریان و مینا ناصریان ترجمه شده و توسط  انتشارات هزاره سوم اندیشه به چاپ رسیده است.